Eje orientativo (y, por tanto, incompleto en cuanto a autores) desde los críticos clásicos hasta los anteriores a las teorías marxistas (cf., para su continuación, el post correspondiente al tema 4 de “´Literatura y Sociedad”)
Es difícil hablar de una “Historia de la Teoría de la literatura” o “Crítica literaria” en la cultura occidental porque el concepto de “Teoría de la Literatura” es bastante reciente: en 1925, Boris Tomachevsky aún tituló “Definición de la Poética” el primer capítulo de su Teoría de la Literatura, y en el Primer Congreso internacional de Historia Literaria (Budapest, 1931) se puso en evidencia el difícil emparejamiento entre Historia y Crítica literaria. A partir de esa fecha hubo intentos de disociar la Crítica de la Literatura y la Historia de la Literatura, pese a los retractores.
El mismo concepto de “literatura” ha sido también muy controvertido en cuanto a su definición. Las primeras teorías griegas que nos han llegado son Poéticas que hablan de poiesis, más poesía que prosa, y que incluye lo que más tarde se conocerá como teatro porque tampoco hay una clara delimitación de los géneros a lo largo de la Historia. Por otro lado, en la Grecia clásica la Retórica u Oratoria, cuya finalidad es convencer, goza de un protagonismo que ya en la Roma clásica hace de Retórica y Poética un único arte (Cicerón), y así se mantiene en la Edad Media. Esta fusión incide directamente en la producción de teorías de crítica literaria, las poéticas y las retóricas. Más tarde se relaciona con la filosofía y llega a considerarse la poesía como una rama de la lógica… Con el Renacimiento italiano, Retórica y Poesía siguen entrelazadas, algo lógico puesto que ambas utilizan como instrumento el lenguaje, y en el siglo XVI ya se reflexionará sobre la relación (y la equivalencia) entre poesía y lenguaje (Scalígero, 1561)
En cualquier caso, además de los trabajos dedicados por completo a la Poética o a la Retórica, muchos escritores dejaron sus opiniones literarias en algunas de sus obras (prólogos, elogios, traducciones, diálogos…) por lo que se incluyen en la siguiente (incompleta) tabla.
Autor |
Obra | País | Objeto |
Protágoras de Abdera (485-411) | [fragmentos y citas] | Grecia | Retórica |
Gorgias de Leontini (485-380) | [fragmentos de Arte Retórico, Encomio a Helena, Defensa de Palamedes] | Grecia | Retórica |
Platón (427-328) | [teorías en varios diálogos] | Grecia | Poética |
Aristoteles (384-322 a.C.) | Sobre la poética | Grecia | Poética |
Aristóteles (384-322 a.C.) | Sobre la retórica | Grecia | Retórica |
Demetrio de Falero (337-283 a.C.) | Sobre el estilo | Grecia | Poética |
Longino ¿s.II-I a.C | Sobre lo sublime | Grecia | Poética |
Cicerón (106-43 a.C.) | De Inventione(84 a.C.)De Oratore (55 a.C.)Brutus (46 a.C.) | Roma | Poética |
Horacio (65- 8 a.C) | Epistola ad Pisones sive De Arte poetica liber | Roma | Poética |
Marco Fabio Quintiliano (39-95) | Institutio Oratoria (95 d.C. aprox.) | Roma | Retórica |
Mestrio Plutarco de Queronea (50-120 d.C. aprox) | Moralia [tratados como Como debe un joven escuchar la poesía] | Grecia helenística | Poética |
Taciano (120-180 aprox.) | Discurso a los griegos | Poética | |
Orígenes de Alejandría (186-254) | Philokalía | ||
Plotino (205-270 a.C) | Enéadas (Enéada I, 6, Sobre el bien y la Belleza) | ||
San Agustín (354-430) | Confesiones (400 aprox.) De doctrina Christiana [2ª parte sobre oratoria sagrada] | PoéticaRetórica | |
Marciano Capella (s.V) | De nuptiis Mercurii et Philogiae | Poética | |
Ambrosio Teodosio Macrobio (s.V) | Comentario al sueño de Escipión (400 aprox.)Saturnales (400 aprox) | Poética | |
Fabio Planciades Fulgencio (s.V-VI) | Exposición del contenido de Virgilio de acuerdo con la filosofía moral (500 aprox) | Poética | |
Q.Séptimo Florencio Tertuliano (160-220 aprox) | De Spectaculis | Poética | |
Boecio (480-524 aprox.) | De consolatione philosophia | Roma | Poética |
San Isidoro de Sevilla (570-636) | Etimologías | España | PoéticaGramáticaRetórica |
San Julián de Toledo (642-690) | Ars Grammatica | España | PoéticaGramática |
Alcuino de York (735-804) | Rethorica | Inglaterra | Retórica |
Rabano Mauro (784-856) | De institutione clericorum | Inglaterra | Retórica |
Averroes (1126-1198) | Comentario sobre la Poética de AristótelesParáfrasis de la Retórica | España | Poética Retórica |
Moisés ben Ezra (s.XII) | Poética | España | Poética |
Ramón Llull (1232-1315) | Rethorica Nova | España | Retórica |
Dante Alighieri (1265-1321) | Vita Nova (1293) | Italia | Poética |
Francesco Petrarca (1304-1374) | Carta X | Italia | Poética |
Giovanni Boccaccio (1313-1375 | Trattatello in laude di DanteGenealogiae deorum gentilium libri | Italia | Poética |
Juan Alonso de Baena (1365-1435 aprox.) | Cancionero(1430 aprox.) | España | Poética |
Don Íñigo López de Mendoza, Marqués de Santillana (1398-1458) | Proemio e carta al condestable don Pedro de Portugal. | España | Poética |
Giovanni Pico Della Mirandola (1463-1494) | De Studio divinae et humanae philosophia (1508) | Italia | Poética |
Ludovico Ricchieri (1469-1525) | Lectionem antiquorum libri XXX (1516) | Italia | Poética |
Sir Thomas Elyot (1490-1546) | The Book named The Governor (1531) | Inglaterra | Poética |
Juan Luis Vives (1492-1540) | De ratione dicendi (1533) | España | Retórica |
Francesco Robortello (1516-1567) | In librum Aristotelis de arte poetica expllicationes (1548) | Italia | Poética |
Antonio Llull (1510-1582 aprox.) | De exercitatione grammatica (1553)De oratione(1554 aprox)De oratione libri septem (1558) | España | GramáticaRetórica |
Francisco Sánchez de las Brozas, el Brocense (1523-1600) | De arte dicendi (1558 aprox)De Auctoribus interpretandis, sive de exercitatione poetica (1558) | España | Retórica |
Antonio Sebastiano Minturno (cc 1500-1574) | De poeta(1559 aprox.) | Italia | Poética |
Julio César Scaligero (1484-1558) | Poetices libri Septem (1561) | Italia | Poética |
Laurentio Palmyreno (s.XVI) | Retórica (1566 aprox) [perdida, citas de Vives] | España | Retórica |
Ludovico Castelvetro (1505-1571) | Poetica d’Aristotele vulgarizzata et aposta (1570) | Italia | Poética |
Angelo Segni (1522-1576) | Ragionamento sopra le cose pertinenti alla Poetica (1581) | Italia | Poética |
Tomás Correa (s.XVI) | Explanationes in librum de Arte Poetica Horatii (1587). | España | Poética |
Miguel Sánchez de Lima (s.XVI) | El Arte poética en romance castellano (1580). | España | Poética |
Juan Díaz Rengifo (1553-1615) | Arte Poética Española(1592) | España | Poética |
Giulio Cortese (ca.1530-1598) | Avertimenti nel poetare (1591) | Italia | PoéticaLenguaje |
Sir Philip Sidney (1554-1586) | The Defense of Poesy (1595)An Apology for Poetry (1595) | Inglaterra | Poética |
Alonso López Pinciano (1547-1627) | Philosophia antigua poética (1596) | España | Poética |
Giovanni Gelli | Del concetto poetico (1598) | Italia | Poética |
Luis Alfonso de Carvalho (1571-1635) | Cisne de Apolo. De las excelencias, y dignidad y todo lo que al Arte Poética y versificatoria pertenece (1602) | España | Poética |
Juan de la Cueva (1543-1612) | Ejemplar poético (1606) | España | Poética |
Lope de Vega (1562-1635) | Arte Nuevo de hacer comedias (1609) | España | Poética |
Luis Carillo y Soto-mayor (1585-1610) | Libro de la erudición poética (1611) | Poetica | |
Francisco de Cascales (1564-1642) | Tablas Poéticas (1617) | España | PoéticaLenguaje |
Pedro Soto de Rojas(1590-1655) | Discurso sobre la Poética (1623). | España | |
Juan de Jaúregui (1583-1641) | Discurso Poético(1624)Antídoto contra la pestilente poesía de las “Soledades”, aplicado a su autor, para defenderle de sí mismo (1624) | España | PoéticaLenguaje |
Jusepe Antonio González de Salas (1592-1648) | Nueva idea de la tragedia (1633) [Comentario a la Poética Aristotélica] | España | Poética |
Nicolás Boileau-Desprèaux (1636-1711) | L’Art Poétique (1672 aprox.) | Francia | Poética |
Feijoo (1676-1764) | Cartas Eruditas | España | Poética |
Alexander Pope (1688-1744) | Essay on Criticism (1709) | Inglaterra | Poética |
Charles Gildon (1665-1724) | The Complete Art of Poetry (1718) | Inglaterra | Poética |
Don Gregorio Mayáns y Siscar (1699-1781) | Poetica española (Retórica (1757) | España | Poética |
Ignacio de Luzán (1702-1754) | Poética (1737) | España | Poética |
Gaspar Melchor de Jovellanos (1744-1811) | Lecciones de Retórica y Poética | España | |
Leandro Fernández de Moratín(1760-1828) | Lección Poética (1782) | Poética | |
Don Félix José Reinoso (1772-1841) | Plan ideológico de una Poética. | España | Poética |
OpenEdition le sugiere que cite este post de la siguiente manera:
Elena Gallardo Paúls (28 de septiembre de 2009). ALGUNOS TRATADISTAS LITERARIOS EN OCCIDENTE. Sobre poética. Recuperado 20 de abril de 2025 de https://doi.org/10.58079/sszy
He disfrutado mucho con esta página. Admiro a la gente comprometida que hace las cosas por gusto. Gracias por este trabajo.
Muchas gracias por compartir tus conocimientos con nosotros, todos los post me han ayudado a entender y a deleitarme con la asignatura.
Felicitaciones! Éxitos!
😉
A ver si es verdad y sale todo bien. Gracias. Saludos
Hola Elena,
La pagina esta super bonita, gracias por todo el trabajo que le has puesto, seguro que con tu “input” deja de ser una asignatura árida, como parecia antes de empezar.
Un saludo
Ni una mujer…